Norveški depozitni sistemi: svetski uzor u reciklaži

Norveška je svetski uzor u prikupljanju i reciklaži ambalaže za piće, a njen depozitni sistem je među najsavremenijim i najefikasnijim na svetu. Uz sofisticiranu i praktičnu infrastrukturu za povraćaj ambalaže i konkurentan iznos depozita koji potrošače zaista motiviše da vraćaju svoju praznu ambalažu, norveški sistem pomaže da ambalaža ostane u upotrebi i podstiče održive navike kod potrošača.

Razvoj depozitnih sistema

Norveška je bila jedna od prvih zemalja na svetu koja je uspostavila sistem povrata depozita za višekratne boce, sa sistemom za punjive staklene boce koji datira još iz 1902. godine. Automatizovani povraćaj punjivih staklenih boca putem takozvanih reciklažnih automata uveden je početkom 1970-ih.

Norveški depozitni sistem za jednokratnu ambalažu, uključujući limenke i PET boce, jedinstven je jer su ga dobrovoljno i zajednički uspostavili proizvođači pića i maloprodajni lanci. Sistem za nereciklabilnu, odnosno „jednokratnu“ ambalažu, uslovljen je faktorom specifičnim za Norvešku: ekološkim porezima koje je uvela norveška vlada.

Do danas postoji osnovni porez za proizvođače pića na svu jednokratnu ambalažu, kao i promenljivi ekološki porez koji se smanjuje s porastom stope povraćaja. Ambalaža sa stopom povraćaja od 95% ili više oslobođena je ekološkog poreza, što kod proizvođača stvara snažan finansijski podsticaj da učestvuju u sistemu povraćaja depozita i postignu maksimalnu stopu povraćaja.

Današnji depozitni sistemi

Depozitni sistemi deo su svakodnevnog života za više od 5 miliona stanovnika Norveške. Čitavim sistemom povraćaja depozita upravlja Infinitum, centralni administrator sistema.

Iako je u privatnom vlasništvu, Infinitum je neprofitna organizacija koja radi u ime maloprodaje i proizvođača.

Ključ uspeha sistema jeste to što sva odgovornost za njega leži na proizvođačima pića – oni snose 100% neto troškova sistema. Međutim, neiskorišćeni depoziti, prihodi od prodaje materijala ambalaže i drugi prihodi (uglavnom od kamata) dovoljni su da pokriju najveći deo troškova; u 2021. godini skoro 95% troškova pokriveno je iz ovih izvora.

Norveški depozitni sistem: simbioza praktične reciklaže i podsticaja za potrošače

Infinitum upravlja depozitnim sistemom kroz model „povraćaj u maloprodaji“ (maloprodajna mesta koja prodaju pića moraju i da prihvate prazne ambalaže na reciklažu), sa manuelnim i automatskim tačkama za povraćaj.

Širom Norveške postoji približno 3.900 reciklažnih automata na 3.500 lokacija, za automatski povraćaj prazne ambalaže, i oko 11.500 lokacija za ručni povraćaj, što ukupno iznosi jednu tačku za povraćaj na svaka 362 stanovnika. Pored toga, postoji 35 logističkih centara i pet postrojenja za obradu.

Depozitni sistem u Norveškoj prihvata limenke (od aluminijuma i čelika) i dve vrste plastičnih boca (PET i HDPE), a sve prodavnice moraju da prihvate svu ambalažu koja ispunjava uslove uključene u sistem povraćaja depozita. Sva ambalaža mora da ima oznake koje je odobrio Infinitum i mora da bude proizvedena u skladu sa specifikacijama za materijal ambalaže. Ovo je ključno za celokupan proces reciklaže jer omogućava detekciju korišćenih materijala i omogućava da Infinitum potvrdi da su svi materijali reciklabilni.

Reciklažni automati u Norveškoj prihvataju i određenu ambalažu za piće kupljenu van zemlje ako prodavac odluči da ponudi ovu opciju. Međutim, na tu ambalažu se ne isplaćuje depozit.

Izuzetni rezultati

Uspeh norveških depozitnih sistema govori sam za sebe. Prema godišnjem izveštaju kompanije Infinitum, u 2023. godini više od 1,54 milijarde jedinica ambalaže od napitaka vraćeno je na reciklažu: 92,5% svih prodatih limenki i preko 589 miliona plastičnih boca. Reciklažni automati prikupljaju oko 94% ambalaže, a preostalih 6% prikuplja se na ručnim tačkama ili kroz ugostiteljsku industriju.

Ukupna stopa povraćaja u Norveškoj u 2023. godini iznosila je 92,3%, a očekuje se da će u narednim godinama dostići i 93%. Danas manje od 1% ambalaže od napitaka u Norveškoj završi kao otpad, a samo jedna od osam boca koje se isperu na norvešku obalu zapravo potiče iz Norveške; ostatak dolazi iz susednih zemalja.

Šta misle Norvežani

Od početka Infinituma, centralni administrator sistema dva puta godišnje sprovodi online istraživanje, sa više od 6.000 ispitanika starijih od 18 godina. Preko 92% njih smatra da je veoma važno da mogu da vrate svaku limenku i bocu. Veruju da je to dobro za životnu sredinu i imaju poverenje u sistem. Znaju da će dobiti svoj novac od depozita i da će sve limenke i boce biti reciklirane u nove.

Uloga kompanije TOMRA u norveškom depozitnom sistemu

Tokom svojih 50 godina postojanja, TOMRA je odigrala ključnu ulogu u norveškom depozitnom sistemu, pružajući tehnologiju, usluge i unapređujući efikasnost sistema.

Godine 1972. Norvežani Petter i Tore Planke razvili su rešenje za efikasno i brzo vraćanje praznih staklenih boca u prodavnice, u sklopu tadašnjeg programa depozita za staklenu ambalažu za višekratnu upotrebu.

Vlasnici prodavnica primali su više vraćenih boca nego ikada ranije, što je stvorilo velike probleme sa efikasnošću. Bilo je potrebno automatizovano rešenje koje bi potrošačima omogućilo da vraćaju boce i dobiju svoj depozit nazad. Tako su braća razvila prvi prototip automatskog aparata za vraćanje ambalaže. Iste godine braća su osnovala kompaniju TOMRA koja do danas obezbeđuje depozitne sisteme u brojnim norveškim prodavnicama.